De zandhommel is in Nederland een zeer zeldzame bijensoort (rode lijst: ernstig bedreigd) en een icoonsoort voor de provincie Zuid-Holland. Voor de provincie reden om door het EIS – Kenniscentrum Insecten – een onderzoek te laten doen naar een verbinding tussen de twee resterende leefgebieden van de zandhommel in Nederland. Door het Haringvliet en de Biesbosch ecologisch met elkaar te verbinden, ontstaat een Zandhommelzuidas. Die verbinding is hard nodig. Zonder een Zandhommelzuidas en zonder aanpassingen in beheer van buitendijkse terreinen, waterkerende dijken, wegbermen en sloten en delen van akkers, zal de zandhommel op termijn in Nederland uitsterven.
Het EIS keek voor het onderzoeken van een mogelijke Zandhommelzuidas vooral naar de zuidrand van de Hoeksche Waard (HW). Het kenniscentrum deed een totale inventarisatie van alle terreinen binnen het projectgebied en deed onderzoek naar het gedrag van de zandhommel in en rondom de Korendijkse Slikken (Natuurmonumenten) waar de soort veel voorkomt. Veel van de onderzochte terreinen langs de zuidoever van de HW hebben een soortgelijke biotoop als de Korendijkse Slikken en omgeving, maar zijn langgerekt en missen daarmee de kritische massa om als leefgebied voor de zandhommel te kunnen dienen. Dit kan wel, als de aangrenzende dijken, polderwegen, sloten en agrarisch gebied erbij worden betrokken en het beheer op de aanwezigheid van deze hommelsoort wordt aangepast. Het moet hierbij dus zowel uit de lengte alsook de breedte komen. Dat is een hele uitdaging en kan alleen worden gerealiseerd als de verschillende natuurorganisaties, het waterschap en de agrarische wereld elkaar in die doelstelling gaan vinden.
Wat wil de zandhommel
Als je naar ‘de eisen’ van de zandhommel kijkt, dan is de soort in principe niet veeleisend, maar is onze manier van beheren het probleem. De soort foerageert door het seizoen heen op de meest basale en in Nederland van oorsprong veel voorkomende planten als gewone smeerwortel, witte dovenetel, akker-, krul- en speerdistel, maar vooral rode en witte klaver. Bloemsoorten die bij het huidige beheer van natuurterreinen, dijken, wegbermen,
slootkanten, akkerranden, enz., zo goed als geen kans krijgen om tot bloei te komen. Bovendien is er ook overstand van vegetatie, de zogenaamde ‘overhoekjes’, nodig. Op die plekken wordt de vegetatie niet gemaaid en her en der begrensd door stuikgewas, om een leefgebied te creëren waar de soort haar nest kan onderbrengen of kan overwinteren.
Een rol in het bijenlandschap De provincie Zuid-Holland heeft de ambitie om in 2030 van heel Zuid-Holland een aaneengesloten bijenlandschap te maken. Dit is een aaneengesloten bloemrijk netwerk wat goed is voor (bestuivende) insecten en daarmee voor andere kleinere dieren en vogels die deze insecten eten. De Zandhommelzuidas kan daar uitstekend een rol in spelen. De provincie bekijkt hoe een bijenlandschap, met aandacht voor de zandhommel eruit kan zien en hoe de genoemde partijen hier invulling aan kunnen geven. Los hiervan kunnen alle partijen op dit moment individueel al stappen zetten, bijvoorbeeld door eenvoudige aanpassingen in het maaibeheer door te voeren. Een maaibeheer dat niet alleen op planten en vogels gericht moet zijn, maar ook op insecten. Zonder insecten en andere ongewervelden redden de planten en vogels het ook niet.
Wind in de zeilen voor de zandhommel?
Mogelijk krijgt het project de wind in de zeilen, want recent kwamen boeren en natuurbeschermers in het kader van het NLPG (Nationaal Programma Landelijk Gebied) bijeen voor hun gezamenlijke droom voor de Hoeksche Waard. Pijlers als een groenblauwe dooradering van de Hoeksche Waard; met ruimte voor waterberging, biodiversiteit, bestuiving en natuurlijke plaagregulatie komen hierin mooi samen. Dit biedt de agrarische sector, natuurbeschermers en het waterschap uitstekende mogelijkheden om de Zandhommelzuidas gezamenlijk te realiseren en de zandhommel voor Nederland te behouden en daarmee de biodiversiteit in het algemeen te vergroten.
Het volledige rapport is te vinden bij de publicaties van het EIS: www.eis-nederland.nl/rapporten Zandhommelzuidas. De zuidrand van de Hoeksche Waard als leefgebied voor de zandhommel. EIS 2022-22 Slikboer, L., G. Huijzers & W. Westdijk
Voor meer informatie: HW zoemt / Gert Huijzers (gert.huijzers@hotmail.com